الهام بهروزی: درختان از دیرباز نقش پررنگ و خاطره‌سازی را در زیست انسان ایفا کرده و می‌کنند. بدیهی است این میراث طبیعی افزون بر ارزش‌های اکولوژیکی، در توسعه گردشگری طبیعی در مناطق مختلف بسیار موثر هستند.
الهام بهروزی
درختان از دیرباز نقش پررنگ و خاطره‌سازی را در زیست انسان
ایفا کرده و می‌کنند. بدیهی است این میراث طبیعی افزون بر ارزش‌های اکولوژیکی، در
توسعه گردشگری طبیعی در مناطق مختلف بسیار موثر هستند. این درختان در جوامع محلی و
باورهای آن‌های حضور عمیقی دارند و در برخی از مناطق این درختان حکم زیارتگاه برای
مردم آرزومند و حاجت‌خواه دارند تا جایی که حاجت آن‌ها در تکه‌های رنگی پارچه‌ای
بر رخ این درختان می‌نشیند تا خدای با گشودن گره این تکه‌ها، حاجت آن‌ها را روا
کند.
این درختان در مناطق مختلف اسامی مختلف دارند که در استان
بوشهر به «دار لیکه‌ای» شهره هستند و معمولا در بیشتر مناطق روستایی این استان با
چنین درختانی روبه‌رو می‌شوید که این نمایانگر پیوند زیست مسالمت‌آمیز و تنگاتنگ
بومیان منطقه با طبیعت است.
افزون بر این، در این خطه مانند سایر نقاط کشور، درختان
کهنسال بی‌شماری وجود دارد که اغلب گونه‌های بومی یا درختان بومی‌شده هستند که
بیش از ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال عمر دارند. برخی از آن‌ها در نقاط شهری و برخی در نقاط
روستایی واقع شده‌اند اما شوربختانه بیشتر درختانی که در نقاط شهری این استان واقع
شده‌اند امروز به بهانه راه‌کشی، ساخت و ساز، هرس و… یا کاملا قطع می‌شوند یا
کوچک و کوچک‌تر می‌شوند. این در حالی است که این درختان نه تنها جزئی از زیست
مردمان این دیار هستند، بلکه به‌عنوان یک جاذبه منحصربه‌فرد گردشگریشناخته می‌شوند
که نقش بسزایی را در توسعه گردشگری طبیعی در بوشهر ایفا می‌کنند.
در این میان، برخی از دوستداران محیط زیست و کنشگران میراث
فرهنگی به‌منظور جلوگیری از قطع و نابودی درختان کهنسال، طرحی را مبتنی بر حفظ این
گونه درختان به اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر ارائه
کرده‌اند تا علاوه بر صیانت از درختان کهنسال، بستر لازم را برای فرهنگ‌سازی و حفظ
این میراث کهن فراهم آورند.
مدیرعامل انجمن زمین پاک استان بوشهر در این باره به بامداد
جنوب گفت: ثبت درختان کهنسال به‌عنوان میراث طبیعی در هر منطقه که جزئی از زیست و
فرهنگ مردم آن منطقه نیز هستند، امری ضروری است؛ زیرا خارج از ارزش‌های زیستی و
اکولوژیکی این درختان، به‌عنوان جاذبه گردشگری در هر منطقه شناخته می‌شوند و نقش موثری
در جذب گردشگران دارند.
محمدمهدی زنده‌باد در ادامه با بیان اینکه درختان کهنسال
میراث طبیعی گرانبهایی هستند که متاسفانه در چند سال اخیر به‌دلیل سوءمدیریت‌ها و
ساخت و سازهای بی‌رویه در بسیاری از نقاط شهری و روستایی در تهدید جدید و نابودی
قرار گرفتند، افزود: این در حالی است که این درختان بخش مهمی از تاریخ و زیست آن
منطقه را تشکیل می‌دهد. بنابراین مسوولان میراث فرهنگی موظف هستند که زمینه حفظ
این میراث طبیعی را فراهم آورند تا کمتر شاهد نابودی آن‌ها باشیم.
وی در ادامه از ارائه طرحی با عنوان «طرح حفظ درختان
کهنسال» از سوی انجمن زمین پاک به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر
در راستای حفظ این گونه درختان استان خبر داد و یادآور شد: در قالب این طرح، می‌توان
درختان کهنسال استان بوشهر را از شمال آن گرفته تا جنوب، شناسایی، پلاک‌گذاری و
ساماندهی کرد و بدین‌وسیله زمینه حفظ این میراث طبیعی و قدمت‌دار را ممکن ساخت. بی‌شک
ثبت طرح حفظ درختان کهنسال می‌تواند مقدمه‌ای برای طرح‌های دیگری مثل طرح درخت‌گردانی
باشد که به کمک آن در روی نقشه گردشگری استان بوشهر این درختان نقطه‌گذاری شده و
به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری در تابلوهای ویژه جزئیات آن‌ها به گردشگران معرفی می‌شود.
مدیرعامل انجمن زمین پاک استان بوشهر با تاکید بر اینکه حفظ
و صیانت از درختان کهنسال تنها با فرهنگ‌سازی و همیاری جوامع محلی و نهادهای متولی
ممکن است، گفت: این درختان میراث ارزنده طبیعی هستند که از نسل‌های گذشته به
یادگار مانده‌اند و بایستی در نهایت امانتداری به نسل آینده منتقل شوند. بسیاری از
همشهری‌های ما و همچنین هم‌استانی‌ها با این درختان خاطرات شیرینی دارند. بنابراین
این درختان ورای همه ارزش‌هایی که دارند، نمادهای نوستالژیکی هستند که به ارزش
فرهنگی و تاریخی یک منطقه می‌افزایند.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه ما جایی به ارزش این درختان
پی می‌بریم که قطع می‌شوند و با خلائی که ایجاد شده، اهمیت درختان کهنسال در هویت
تاریخی و فرهنگی آن منطقه هویدا می‌شود، تصریح کرد: متاسفانه با وجود همه تلاش‌هایی
که در راستای حفظ درختان کهنسال از سوی انجمن‌های محیط زیستی استان صورت می‌گیرد؛
اما روز سه‌شنبه، سوم اسفندماه با قطع یک درخت کهنسال تمرهندی روبه‌رو شدیم که به
بهانه هَرَس کردن در محله شنبدی بوشهر (در زمین ملک تاجر مشهور بوشهری) اتفاق
افتاد. این اتفاق، بی‌شک یک اتفاق عادی نیست و نمایانگر سوءمدیریت است، نمایانگر
سهل‌انگاری و بی‌توجهی به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه است. این درخت در فاصله
۲۰۰ متری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در بافت تاریخی
قرار داشت اما متولی آن هرگز از مرگش خبر نشد و اگر شد هم بهایی نداد!
زنده‌باد در ادامه با اشاره به اینکه متاسفانه در چند سال
اخیر تعدادی از این درختان کهنسال به‌ویژه در خود شهر بوشهر به بهانه ساخت و ساز و
جاده‌کشی و آسفالت اغلب از سوی پیمانکاران سازمان فضای سبز شهرداری قطع شده است،
افزود: این امر افزنه تنها ما را از فواید و آثار مثبت این درختان محروم می‌کند، بلکه
یکی از المان‌های هویت‌بخش و جاذبه گردشگری این جغرافیا را نیز از دست می‌دهیم.
قطعا هیچ نماد یا المان مصنوعی و مدرن نمی‌تواند صفایی که درختان کهنسال به فضای
پیرامون خود می‌بخشند، در این محیط ایجاد کنند.
وی با بیان اینکه اگر بتوانیم ارزش و اهمیت درختان کهنسال
را به جامعه معرفی کنیم، بخش اعظمی از پیامدها و مشکلات محیط زیستی ناشی از قطع
این درختان تبیین می‌شود، گفت: لازم است در این باره فرهنگ‌سازی شود و آموزش‌های
لازم به جوامع محلی و شهری داده شود. قطعا بسیار دلنشین و زیباست که وقتی وارد
روستایی می‌شوید درختان کهنسالش سبز و پرطراوت هستند و اهالی به خوبی از آن
نگهداری می‌کنند. از دید من، این درختان مانند افراد سالخورده‌ای هستند که از
احترام ویژه‌ای در نزد دیگران برخوردار هستند. بی‌شک افرادی که سال‌ها برای سبز
بودن و زنده ماندن این درختان تلاش کرده‌اند، محترم هستند.
زنده‌باد با تاکید بر اینکه درخت یک موجود زنده است که
بایستی حیاتش حفظ شود، افزود: اتفاقی که به تازگی در محل شنبدی افتاده است، اتفاق
ناگواری است و در این زمینه باید مدیریت سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری
بوشهر پاسخگو باشد که به چه دلیلی و چرا این درخت را قطع کردند؟! چرا در بافت
تاریخی بوشهر حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی به شکل درست و اصولی صورت نمی‌گیرد؟!
چرا اداراتی مثل اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نتوانسته از این
درخت کهنسال که قدمت زیادی داشته، محافظت کند؟ الان چه واکنشی به از بین رفتن این
درخت کهن داشته است؟ چرا در صیانت و محافظت این درختان سهل‌انگارانه پیش رفته و
حتی از نصب یک تابلو کنار این درختان خودداری کرده است؟ چرا ارزش و دیرینگی این
درخت را به نمایش نگذاشت تا قطع شد. به‌یقین اگر این درخت پلاک‌گذاری می‌شد و
تابلو داشت هیچ نهادی به خود اجازه نمی‌داد که برای نابودی و قطع آن اقدام کند!
وی با تاکید بر
اینکه نباید ماحصل انجمن‌ها و فعالان محیط زیستی و میراث فرهنگی در زمینه حفظ
درختان کهنسال در استان آه و افسوس باشد، خاطرنشان کرد: متولیان شهری و میراث
فرهنگی نباید با سوءمدیریت و نادیده انگاشتن دغدغه‌های این انجمن‌ها و کنشگران، آن‌ها
را دلسرد و مایوس از مطالبه‌گری کنند. بی‌شک یک سمن در طول سال در راستای فرهنگ‌سازی
و شناسایی اهمیت درختان به‌ویژه درختان کهنسال در زیست انسان امروز که از روی
ناآگاهی به چهره محیط زیست زخم می‌زند، تلاش زیادی می‌کند اما وقتی چنین اقداماتی
از سوی دستگاه‌های دولتی سر می‌زند، تمام انگیزه‌های این سمن فروکش می‌کند و تلاش‌های
آن را بر باد می‌رود. این در حالی است که این دستگاه‌ها موظف به حفظ این میراث
طبیعی بسیار ارزشمند هستند اما شهرداری‌ها دارند در مسیر مخالف حرکت می‌کنند و این
نگران‌کننده است.
مدیرعامل انجمن زمین پاک استان بوشهر متاسفانه شهرداری‌ها
هیچ‌گاه در مقابل قطع درختان کهنسال پاسخ قانع‌کننده و موجهی ندارند، افزود: از
رسانه‌ها و فعالان اجتماعی و همه و همه می‌خواهم در کنار هم قرار بگیرند تا با
همدلی و همکاری بتوانیم از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی‌مان به نحو مطلوب و آینده‌نگرانه‌ای
مراقبت کنیم. این درختان کهنسال میراث طبیعی هستند که باید به نسل آینده سالم و
سرزنده منتقل شوند. بنابراین ثبت طرح حفظ درختان کهنسال یک ضرورت است؛ زیرا با کمک
آن می‌توان بستر مناسب و لازم را برای صیانت از این درختان فراهم آورد.
زنده‌باد با بیان اینکه اکنون همه فعالان محیط زیست آمادگی
شناسایی درختان کهنسال استان بوشهر را دارند، تصریح کرد: انجمن زمین پاک در این
زمینه پیش از این اقداماتی انجام داده است که یک نمونه آن برمی‌گردد به شناسایی
درخت ۵۰۰ ساله در روستای تنگ زرد که به کمک سودابه معموری ثبت ملی شده است و منتظر
هستیم که تابلوی این درخت به‌زودی نصب شود. امیدواریم مسوولان میراث فرهنگی، صنایع
دستی و گردشگری استان بوشهر از این پس به آثار طبیعی استان به‌ویژه درختان کهنسال
نگاه ویژه‌ای داشته باشند و در ثبت و تابلوگذاری این آثار نهایت اهتمام را داشته
باشند. چون متاسفانه هرچه جلوتر می‌رویم روزبه‌روز درختان کهنسال دارند از بین می‌روند
و از تعداد آن‌ها به بهانه‌های مختلف و سودجویی کاسته می‌شود.
وی در پایان به قطع بی‌رویه درختان در استان اشاره و
خاطرنشان کرد: فروش چوب و تاراج درختان یکی از معضل‌هایی است که در این سال‌ها با آن
مواجه شده‌ایم و متاسفانه تا الان صدای دادخواهی ما فعالان محیط زیست به گوش
مدیران نرسیده و اگر هم رسیده، ترجیح می‌دهند که نشنوند! امیدوارم با یک عزم
همگانی این معضل از سیمای محیط زیست استان پاک شود.
در پایان یادآوری می‌شود، بامداد جنوب آماده دریافت پاسخ
سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری بندر بوشهر در خصوص قطع درخت کهنسال منطقه
شنبدی در بافت تاریخی بوشهر است.
