الهام بهروزی: نایبند یکی از بکرترین و زیباترین سواحل دریای خلیج فارس را در خود جای داده است، هر چند امروز بخش مهمی از زیبایی‌های خدادادی این منطقه تحت تاثیر استحصال ساحل، جاده‌کشی‌ها و ساخت‌وسازهای غیراصولی صنایع نفت و گاز، مردم و نهادهای نظامی در تهدید قرار گرفته است.
الهام بهروزی
نایبند یکی از بکرترین و زیباترین سواحل دریای خلیج فارس
را در خود جای داده است، هر چند امروز بخش مهمی از زیبایی‌های خدادادی این منطقه
تحت تاثیر استحصال ساحل، جاده‌کشی‌ها و ساخت‌وسازهای غیراصولی صنایع نفت و گاز،
مردم و نهادهای نظامی در تهدید قرار گرفته است ولی با وجود این، همچنان جنگل‌های نایبند
با همه زخم‌هایی که بر تنش نشسته است، می‌درخشد و تفرجگاه امن و منحصربه‌فردی برای
گردشگران و مسافران به‌شمار می‌رود.
جنگل‌هایی که در عین زیبایی، بخش حیاتی اکوسیستم خلیج
نایبند یا بهتر بگویم پارک ملی دریایی نایبند را تشکیل می‌دهد. شوربختانه با همه
اهمیتی که این جنگل دارد؛ اما مردم آنچنان که شاید و باید قدر این موهبت الهی را
نمی‌دانند و با رفتارهای نابهنجار و مخرب نظیر ریختن زباله چهره زشتی به این
زیبایی خیره‌کننده می‌بخشند، افزون بر این، با رهاکردن این زباله‌های تجدیدناپذیر
و پلاستیکی حیات زیسمندان این پارک کم‌نظیر را به خطر انداخته‌اند.
این روزها که هوای جنوب معتدل است و تقریبا وضعیت کرونایی
این منطقه نرمال اعلام شده، شاهد هجوم گردشگرانی از نقاط مختلف کشور به سواحل
دیدنی نایبند و همچنین جنگل‌های آن هستیم؛ گردشگرانی که پس از حظ‌بردن از این
جاذبه‌های طبیعی بکر، زباله‌های خود را برجای می‌گذارند تا خلأ نبود فرهنگ شهروندی
و بی‌توجهی خود را نسبت به محیط زیست به تماشای عموم بگذارند. هرچند سمن‌ها و
موسسات مردم‌نهاد بارها و بارها به پاکسازی این سواحل بکر و پهنه جنگل‌های حرام
اقدام کرده و می‌کنند اما دیگر وقت آن رسیده است که مردم را نسبت به اهمیت محیط
زیست و همچنین مضرات رفتارهای پرآسیب‌شان در مواجه با طبیعت و دریا آموزش داده و
با آگاهی‌بخشی آن‌ها بخشی از تهدیدات زیست‌محیطی را از صحنه زندگی حذف کنیم.
متاسفانه امروز در سواحل نایبند و جنگل‌های حرا با تصویرها
و کنش‌های مایوس‌کننده گردشگران، مردم و مسوولان روبه‌رو هستیم که در صورت ادامه‌یافتن
این روند، بایستی با این طبیعت بکر و منحصربه‌فرد خداحافظی کنیم. این در حالی است
که نایبند از چند حیث حائز اهمیت است؛ هم از حیث طبیعی و گردشگری و هم از بعد
تاریخی و فرهنگی! بدیهی است که در گذشته در این منطقه بنادری وجود داشته است که
شوربختانه امروز در منابع تاریخی اطلاعات دقیقی از آن‌ها وجود ندارد؛ ولی بر اساس
مستندات و برخی کتب تاریخی محدود، اشاره شده که نایبند در گذشته هم از اهمیت
بسزایی برخوردار بوده است.
طبق مقاله «بازشناسی بنادر نویافته‌ی نایبند در خلیج فارس
بر پایه شواهد و مادارک باستان‌شناختی» نوشته محمداسماعیل اسمعیلی‌جلودار و
نصرالله ابراهیمی، «از بندر نایبند در متون نوشتاری کمتر یاد شده‌است و قدیمی‌ترین
اطلاعاتی که پیرامون این بندر به‌دست‌آمده، نوشته‌های بسیار اندک و پراکنده تعدادی
معدود از مورخین صدر اسلام از جمله مقدسی و ابن‌حوقل است. افزون بر این، یکی از
مورخانی که پیرامون این بندر اطلاعات خوبی بیان کرده‌است، یاقوت حموی است. وی در
اواخر قرن ششم هنگامی که از زوال سیراف یاد می‌کند، نایبند را بندرگاه سیراف یاد
کرده‌است. همچنین ابوالفداء در قرن هشتم از مسیری یاد می‌کند که از سیراف به کیش و
هرمز می‌رفته‌است.
در طی بازرسی باستان‌شناسی انجام‌شده در خلیج نایبند در سال
۸۹ بقایای دو بندر و یک گمرک‌خانه شناسایی شد. بندر نخست در نزدیکی روستای هاله
واقع شده‌است و دارای بقایای معماری چاه، آب انبار و یافته‌های سطحی آن نیز متشکل
از سفال، شیشه، شعه، گچبری و… است. همچنین چاه‌ها در آن به دو صورت مدور و
چهارگوش دیده می‌شوند که عموما پر شده‌اند. یافته‌های سطحی به‌دست آمده از این
بندر حاوی هیچ‌گونه مدارک سفالی از نوع سفال‌های صدر اسلام یا ساسانی از سطح این
بندر نبود. غالب سفال‌ها از نوع چینی‌های متاخر قرن ششم هجری قمری تا دوران قاجار
است. آنچه جالب توجه است رونق تجارت با چین در این بندر پس از زوال سیراف و با کمی
احتیاط هم‌افق با کیش است…»
در بخش دیگری از این مقاله پژوهشی با اشاره به وجود سه
محوطه باستانی در نایبند که با فاصله‌های تقریبی بین ۵۰۰ تا یک کیلومتر از یکدیگر
مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، نوشته شده‌است: «محوطه تاریخی نایبند یا بندر تاریخی
نایبند در جبهه غربی روستای هاله و در حاشیه و ساحل دریا قرار گرفته‌است. این بندر
تاریخی با توجه به داده‌های سطحی، از ایستگاه دریایی راس نایبند که تراکم آثار در
آن نقطه است تا نزدیک روستای هاله ادامه می‌یابد. محوطه در حال حاضر در جبهه جنوبی
از مرز جاده آسفالته روستا به سمت ایستگاه دریایی راس نایبند و پایگاه دریایی سپاه
شروع و تا سواحل دریا به‌طور میانگین در حدود ۳۰۰ متر عرض دارد. طول این محوطه از
فنس ایستگاه دریایی راس نایبند تا مجموعه آب‌انبارهای سیمانی و جدیدالاحداث که در
جبهه جنوب به جاده آسفالته قرار دارند، در حدود یک کیلومتر است…
در بخشی از این محوطه به‌خصوص در نزدیکی فنس ایستگاه دریایی
بخشی از دیواره‌هایی از سنگ و گچ نمایان است که مربوط به بقایای معماری (اسلامی)
است. شاید کامل‌ترین بخش معماری باقیمانده در این محوطه مربوط به بنایی است که
احتمال داده می‌شود مربوط به یک مسجد است که دارای یک صحن مرکزی و شبستان ستونداری
است داغ ستون‌های آن هنوز باقی مانده است.»
البته سه سال پیش سردر این مسجد تاریخی که در فهرست آثار
ملی هم ثبت شده‌بود، به‌وسیله لودر در سایه انفعال اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع
دستی و گردشگری استان بوشهر در زمان سرپرستی ارغوان مهدی‌زاده به‌طور کامل تخریب
شد و دریغ از یک واکنش سازنده از این مجموعه در مقابل این حرکت فرهنگ‌ستیز! شاید
به همین دلیل است که میراث فرهنگی ما که سند هویت فرهنگی و تاریخی ما به‌شمار می‌رود
این‌گونه یکی پس از دیگری تخریب می‌شوند و صدای کسی هم در نمی‌آید! آن وقت انتظار
داریم که نام خلیج‌فارس تحریف نشود! طبیعتا تا زمانی که این‌چنین به لودرها و برخی
از افراد بی‌انگیزه و بی‌توجه به تاریخ و فرهنگ اجازه داده می‌شود که این میراث را
در لحظه‌ای با خاک یکسان کنند، باید شاهد تحریف نام خلیج‌فارس از سوی کشورهای عرب‌نشین
حاشیه این خلیج باشیم؛ چراکه خود ما با تخریب آثار و بقایای تمدن ساکن بر حاشیه
این خلیج در سرزمین‌مان ایران آن‌ها را مصرتر به ادامه این حرکت و تحریف متجاوزانه
می‌کنیم!
یک فعال میراث فرهنگی جنوب استان در این‌باره به بامداد
جنوب گفت: متاسفانه محوطه باستانی که در کنار روستای هاله قرار دارد و سردر مسجد
تاریخی نایبند در این محوطه قرار داشت، به‌دلیل ساخت و سازهایی که از سوی سکنه
روستا از بین رفته و اصلا تابلوی میراث فرهنگی که در کنار این محوطه قرار داشته،
کنده شده‌است و هیچ اثری از این تابلو یا کنش یا واکنش اداره‌کل میراث فرهنگی،
صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در اعتراض به این حرکت دیده نمی‌شود!
علی موسایی با بیان اینکه نایبند افزون بر جاذبه‌های طبیعی
مثل دریا و جنگل حرا، از نظر تاریخی نیز بسیار حائز اهمیت است، افزود: از این‌رو نایبند
از اهمیت بسزایی در رونق گردشگری در جنوب استان برخوردار است؛ ولی امروز با دفن‌شدن
محوطه‌های باستانی آن در زیر ساخت‌وسازهای غیراصولی، عملا دیگر در حوزه تاریخی
حرفی برای گفتن ندارد. متاسفانه از بعد از کشف محوطه‌های باستانی در این منطقه هیچ
اقدامی از سوی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای تملک این محوطه‌ها
صورت نگرفت. بی‌شک با ورود صنایع و برخی از نهادها به این روستا و ساخت پروژه‌های
اقامتی و تفریحی، زمین‌های این روستا ارزش زیادی پیدا کرده‌اند، از این‌رو، مردم
روستا دیگر به‌راحتی زمین‌های خود را به میراث فرهنگی واگذار نمی‌کنند.
به گفته وی، به وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
این نقد وارد است که هر‌ساله برای بزرگداشت روز خلیج فارس هزینه‌های گزافی می‌کند.
این در حالی‌است که به‌جای این هزینه‌ها برای حفظ هویت این خلیج می‌تواند محوطه‌های
باستانی مستقر در سواحل آن را که در تملک مردم بومی قرار دارد، خریداری کند و با
گسیل کردن تیم‌های باستان‌شناسی به کند‌و‌کاو تاریخ خاک‌گرفته این بندر تاریخی
اهتمام بورزد؛ چراکه این کاوش‌هاست که هویت و حقانیت ایرانی‌بودن خلیج فارس را بیش
از پیش به جهانیان بازشناسی می‌کند نه برنامه‌های تشریفاتی و پرهزینه و عاری از
بار علمی!
موسایی با تاکید بر اینکه محوطه باستانی نایبند یکی از
اسناد معتبر هویتی خلیج فارس به‌شمار می‌رود، گفت: اما متاسفانه هیچ عزمی را در
مسوولان برای کار‌کردن روی این سند معتبر نمی‌بینیم. فقط همواره کشورهای عربی را
به‌خاطر جعل نام خلیج‌فارس محکوم و سرزنش کردیم اما در عمل در زمینه پژوهش و کاوش‌های
باستان‌شناسی خلیج‌فارس و بنادر باستانی آن بسیار کم‌کاری کرده‌ایم! متاسفانه
مسوولان میراث فرهنگی در مواجه با هویت خلیج فارس عملکرد منفعلانه‌ای دارند؛ این
در حالی است که عربستان به‌تازگی با کشور ایتالیا قراردادی را در زمینه انجام کاوش‌های
باستان‌شناسی در زیرآب‌های خود در دریای سرخ منعقد کرده است تا بخشی از هویت و
تاریخ سرزمین خود را احیا کند ولی متاسفانه ما دیری است که از این قافله عقب
افتاده‌ایم.
به گفته این کنشگر میراث فرهنگی، این سوال ذهن مرا درگیر
کرده است که آیا واقعا کشورهای عربی در حال تخریب سواحل و محوطه‌های تاریخی خلیج
فارس هستند یا خود ما و مسوولان بی‌تفاوت! متاسفانه وقتی مسوولان امر برای اسناد
هویتی خلیج فارس و محوطه‌های باستانی آن کوچک‌ترین اهمیتی قائل نیستند آیا نباید
منتظر تحریف نام خلیج‌فارس از سوی این کشورها باشیم! وقتی که این محوطه‌ها از طریق
توسعه نامتوازن صنعت نفت و گاز در منطقه عسلویه و تخریب‌های بی‌رویه و غیراصولی
مردم در سایه انفعال و سکوت مسوولان دارد نابود می‌شود و به خانه‌باغ‌های بدقواره
تبدیل می‌شود، طبیعتا کشورهای خلیجی تمام زور خود را برای تعریف هویت این خلیج
استراتژیک به‌کار می‌برند.
موسایی با اشاره به وجود گورستان‌های موجود در منطقه نایبند
تصریح کرد: این گورستان‌ها در مساحتی بیش از چند هزار متر مربع واقع شده‌اند که
قدمتی بیش از یک قرن دارند ولی هیچ اقدامی در زمینه شناسایی و ساماندهی و مطالعات
باستان‌شناختی این گورستان‌ها صورت نگرفته است و داریم فقط به از بین‌رفتن این
میراث تاریخی و باستانی که بخش مهمی از هویت خلیج فارس و فرهنگ موجود در این منطقه
را در برمی‌گیرد؛ نگاه می‌کنیم. امیدوارم عزم جدی در میان مسوولان برای حفظ و
شناسایی محوطه‌های تاریخی در کرانه و پس‌کرانه خلیج فارس شکل بگیرد و با این کار
هم به رونق گردشگری در این منطقه کمک و هم این میراث را حفظ کنیم.
